Gemeentegrond nodig voor de energietransitie

Stel dat een gemeente het Didam-arrest (zie het advies van de landsadvocaat) nauwgezet op wil volgen. En dat een regionale netbeheerder zich meldt om in haar verzorgingsgebied op 150 plekken nieuwe transformator-ruimtes aan te leggen, waarvan een zeer groot aantal op grond van die gemeente (stel 100). Dit is aan de orde van de dag. En stel nu dat de gemeente ook weet dat er meerdere gegadigden zijn die op dezelfde gronden een bouwwerk willen realiseren, maar dan niet met een nutsbestemming. De vraag is dan welke ruimte de gemeente heeft (of juist niet heeft) om mee te werken aan het verzoek van de netbeheerder? Dat deze vraag enkel hypothetisch is, kan ik me niet voorstellen. Zie ook de link naar het bericht over Stedin die in haar gebied om de dag een nieuw trafohuisjes gaat realiseren.

Is er ruimte om een netbeheerder voorrang te geven?

In het advies inzake Didam-arrest lees ik niets over een eventuele ‘publiek belang toets’ waardoor een gemeente als er meerdere gegadigden zijn, voorbij kan gaan aan een voorafgaande mededingingstoets. En als er al een voorafgaande publiek belang toets zou zijn, dan volgt naar mijn mening uit de uitspraak van de Raad van State in de zaak Speelautomatenhal Vlaardingen dat de mogelijkheid voor een gemeente om mededingingsruimte te beperken, alleen daar is als dat in een (wettelijk) voorschrift staat (waarmee in de schaarse vergunning wordt voorzien). Waarbij tevens geldt dat de beperking nooit zover kan gaan dat iedere mededingingsruimte volledig wordt uitgesloten.

Telecommunicatienetbeheerders en voorrang

Vervolgens lees ik in een recent artikel op Omgevingsweb dat op basis van publieke belangen, artikel 5.4 Telecommunicatiewet de gemeente een mogelijk biedt om bij meerdere gegadigden, een specifieke partij voorrang te bieden. Deze mogelijkheid is expliciet benoemd in de parlementaire behandeling van dit artikel. In de vergaderstukken staat namelijk “Deze taak is aan de gemeente toebedeeld als verantwoordelijke instantie voor de gemeentelijke huishouding en hoeder van publieke belangen zoals het beperken van overlast.”. Het arrest waar dat in terugkomt had betrekking op 2 glasvezelnetwerkexploitanten. Aan alle 2 was door een gemeente een instemmingsbesluit verleend voor het uitrollen van een glasvezelnetwerk. Maar één exploitant kreeg te maken met een zogenaamde graafrust van 20 maanden, terwijl de ander wel kon aanleggen. In kort geding oordeelde de rechter dat voor deze ongelijke behandeling geen grondslag was (te vinden in het publiek belang).

De spagaat van een gemeente

Nu er naar mijn mening geen expliciete wettelijke grondslag is die het mogelijk maakt dat een gemeente mededingingsruimte beperkt ten gunste van de (regionale) netbeheerder[1], zit de gemeente wat betreft mijn voorbeeld in een spagaat. Want omdat er (in het voorbeeld) meerdere serieuze gegadigden zijn (en niet slechts één), zou de gemeente de 100 locaties onder mededinging moeten aanbieden. De gevolgen laten zich dan raden. Het duurt langer, de prijs wordt hoger (omdat er meer biedingen zullen zijn) en de netbeheerder kan wellicht niet de locaties krijgen die ze nodig heeft.

Is er een uitweg?

Als mijn analyse juist is (en ik nodig een ieder uit om deze analyse te challengen, want wellicht zie ik iets over het hoofd), dan zal in de Energiewet hier aandacht aan besteed moeten worden.

In die wet zou dan terug moeten komen dat als een overheid voorrang wil geven

(1)  aan een netbeheerder die gronden van een gemeente (of een ander overheidsorgaan die met het Didam-arrest te maken heeft) wil huren of kopen (of die een opstalrecht wil),

(2)  dit zonder het bieden van voorafgaande mededingingsruimte mogelijk zou moeten zijn, vermits

(3)  er vanuit

(a)   het publiek belang en

(b)  de omstandigheden van het geval

te beredeneren valt dat de netbeheerder voorrang moet worden gegeven, met

(4)  transparantie achteraf wat betreft de gunning.

Me dunkt dat het aanwenden door de netbeheerder van de overheidsgronden in het kader van de energietransitie (meer specifiek het aanleggen, uitbreiden en versterken van het net) voldoende publiek belang geeft!

Gronden bestemmen voor netinfra?

Een andere denkrichting (met dank aan Durk Groenveld) zou kunnen zijn om in bestemmingsplannen (of de omgevingsplannen na het van kracht worden van de Omgevingswet) expliciet op te nemen dat bepaalde gronden de bestemming hebben voor energie infrastructuur en toebehoren. Als in het plan die bestemming aan gronden is gegeven, dan kan hierin waarschijnlijk wel het publiek belang te vinden zijn op basis waarvan er voorrang gegeven kan worden aan een netbeheerder wat betreft de koop/huur van (overheids)gronden.

Ik weet overigens niet of in de praktijk in huidige bestemmingsplannen al dit soort regels zijn opgenomen. Als dat zo is, zou dit een begaanbare route kunnen zijn die nader onderzocht moet worden. En als er nog geen regels zijn, kan een gemeente door het wel opnemen van die regels de netbeheerder wellicht helpen met het op een rechtmatige manier verkrijgen van voorrang.

Wisdom of the crowd!

Tot zover twee denkrichtingen en ik wissel als gezegd mijn mening graag in voor een betere. En het is goed te beseffen dat ik dit niet vraag ‘voor een vriend van mij’, maar vanuit het belang van ons allen om de energietransitie in gang te houden dan wel te versnellen. En daar kan eenduidigheid wat betreft hoe deze casus op te lossen aan bijdragen.

Dus laat weten hoe jij hier over denkt. Dat kan met een ‘direct message’ aan mij of een publieke reactie.

[1] Als het dus gaat om de koop of huur van gemeentegronden die dienen voor het aanleggen en/of in stand houden van het net.